Wu Wei, de kunst van het Niet-Doen

Laatst meldde Rob (niet zijn echte naam) zich aan voor het Jaarprogramma 2019. Als onderdeel van de inschrijfprocedure formuleerde hij een motivatie voor zijn aanmelding. Hij schreef daarin het volgende:

… ’De belangrijkste motivatie is dat ik me verder wil ontwikkelen en ik heb het idee dat het jaarprogramma een goede manier voor mij is om dat te doen. Verder ben ik al langere tijd geïnteresseerd in het taoïsme, Wu Wei, en de kunst van het niets doen’ …

Wat is Wu Wei?
Wu Wei, de kunst van het Niet-Doen, wordt hier verward met de kunst van het niets doen. Wu Wei betekent echter niet de kunst van het niets doen. Niets doen is niet per se een kunst. Je doet gewoon niets en dan gebeurt er verder ook niet zoveel. Daar is niets bijzonders aan. Rob staat niet alleen in deze verwarring. Het begrip Wu Wei wordt door veel mensen te pas en te onpas gebruikt, inderdaad vaak om te rechtvaardigen dat niets doen een goede optie is. Wu Wei staat echter niet voor niets doen, maar voor de kunst van het Niet-Doen – en die kunst kan net zo goed tot actie leiden!

Het omstanderssyndroom
Stel je voor: op een druk punt in de stad valt een oude man in de gracht. Mensen die het niets doen praktiseren blijven op zo’n moment kijken naar hoe de man in de problemen is en misschien zelfs zal verdrinken. Dit illustreert het zogeheten ‘omstanderssydroom’: niemand doet iets. Iedereen wacht op de ander om in te grijpen. Intussen verdrinkt de persoon in nood, terwijl 40 mensen staan toe te kijken.

Het omstanderssyndroom is herkenbaar in veel maatschappelijke situaties. We zouden wel willen dat de aarde minder opwarmt, maar we doen niets om in te grijpen in de klimaatverandering. We zouden wel willen dat minder kinderen in jeugdprostitutie terechtkomen, maar we doen niets om dat te bewerkstelligen. We zouden wel willen dat we minder verbrandingsmotoren gebruiken, maar we rijden ondertussen gewoon door in onze auto’s. Ook als het Tesla’s zijn, die weliswaar elektrische motoren hebben, maar dan wel met elektriciteit die opgewekt is in kolencentrales.

Ingrijpen
Terug naar het voorbeeld: iemand die contact heeft met Wu Wei, met de kunst van het niet-doen, doet iets heel anders wanneer hij of zij een man in het water ziet vallen. Zo’n man of vrouw springt zonder enige aarzeling, zonder zich bezorgd te maken over dure schoenen of kleding, in het water en zal vervolgens proberen de man in nood aan wal te helpen.

Opvallend is dus dat iemand in contact met Wu Wei zonder een spoortje twijfel handelt. Hij of zij grijpt in en steekt zonder zelfbelang de ander een helpende hand toe, in tegenstelling tot iemand die de kunst van het niets doen beoefent en inderdaad niets doet – niets!

Puur handelen
Maar als Wu Wei in bovenstaande situatie tot handelen leidt, waarom vertalen we Wu Wei dan als de kunst van het Niet-Doen? Zou de kunst van Puur Handelen geen betere vertaling zijn? Misschien. Wu Wei gaat in essentie om het vermogen te handelen zonder inmenging van het ego, zonder wilskracht, zonder na te denken. Het is een puur handelen, vanuit instinct, natuurlijkheid, voortreffelijkheid en wijsheid. Handelen vanuit Wu Wei is in zekere zin handelen zoals een dier doet: onmiddelijk, direct, scherp, helder en correct. Het is een direct handelen, zonder tussenkomst van alles wat ons gebruikelijke handelen zo problematisch kan maken.

Dit handelen heet Niet-Doen, omdat het ego of de persoonlijkheid dus inderdaad niets doet – het observeert wellicht, maar neemt geen initiatief. Zo vecht een krijgskunstenaar, zo geeft een wijze antwoord op vragen: de handeling of het antwoord komt direct vanuit de Tao, vanuit een bron die niet gestoord of gestuurd wordt door verhalen, rechtvaardiging, ego of geloof.

Yin en Yang
Ik hoop natuurlijk dat Rob, geïnspireerd door bovenstaande, zich nu afvraagt: ‘Hoe doe je dat eigenlijk, het eigen maken van Wu Wei?’ Het antwoord ligt verborgen in het Yin-Yang symbool. De Yang staat voor het in beweging komen. De Yin staat voor het tot rust komen. Het een komt voort uit het ander en gaat er weer in op. Het is een eindeloze spiraal van actief zijn en tot rust komen. Zo is het ook met de staat van Wu Wei, de kunst van het Niet-Doen. Als je die wilt leren ervaren dan zul je eerst veel moeten Doen: Wel-Doen dus, ofwel… trainen!

Zweten, inspanning en spierpijn?
Nu associëren de meeste mensen trainen met zweten, inspanning en spierpijn. Dat is echter niet wat taoïstisch trainen is. Het beoefenen daarvan doe je niet vanuit inspanning maar vanuit ontspanning – met zachte kracht: je wordt er niet moe van maar rust er van uit, je hoeft na afloop niet bij te komen maar kunt energiek verder met de dag. Vroeg of laat wil je niet anders meer en ontstaat een practice, een dagelijkse routine van meditaties en oefeningen. Als resultaat van die practice, van al dat Wel-Doen, zal Wu-Wei, het Niet-Doen, vanzelf ontstaan. Mocht Rob wat voelen voor dit proces, dan is zijn aanmelding voor het Jaarprogramma een schot in de roos!

De wonderbaarlijke glans van het leven
Het contact krijgen met Wu Wei is de essentie van Taotraining. Je ontwikkelt een staat van zijn die kinderen dagelijks ervaren, maar die de meeste volwassenen ergens in de loop van hun leven zijn kwijtgeraakt. Je wordt stap voor stap minder egocentrisch. Je laat je minder meeslepen door de waan van de dag. Je ontwikkelt het verlangen en het vermogen om te handelen op een manier die niet alleen goed is voor jezelf, maar ook betekenis heeft voor je naasten en voor het grotere geheel. Je krijgt meer oog voor de natuur en de natuurlijkheid in jezelf. Je hervindt je onschuld en speelsheid. Het leven krijgt weer die wonderbaarlijke glans die het ook had in je jeugd. Het dagelijks leven is vol verwondering en kansen, het wordt een aangename droom. En als er een man in het water valt, dan spring je zonder aarzeling in de gracht en helpt hem aan wal.