Wat is stress en hoe kom je ervan af?

In oude tijden, toen grote roedels wolven door de uitgestrekte bossen en vlakten van Europa zwierven en sabeltandtijgers ons zagen als hun natuurlijke prooi, was het van levensbelang om aan deze wilde beesten te kunnen ontsnappen. Als evoluerende mensaapjes beschikten we daartoe gelukkig over een geniaal mechanisme: STRESS.

Hoe 'werkt' stress?

Wanneer je in levensgevaar verkeert stroomt energie uit de nieren omhoog naar de bijnieren. De bijnieren gebruiken deze energie om binnen een paar seconden grote hoeveelheden adrenaline en andere stofjes vrij te maken, die het lichaam een grotere kans geven om te overleven.

Deze intense energie-boost maakt het mogelijk om op volle kracht te doen wat nodig is:

• Bij wolven en andere hondachtigen, die jagen op geur, is het zaak om te vluchten.
• Bij sabeltandtijgers en andere katachtigen, die jagen op beweging, is het beter om te verstarren.
• Soms is er geen ontkomen aan en is er maar één optie: vechten.

Zonder de drie V's (vluchten, vechten, verstarren) hadden we ons nooit kunnen ontwikkelen tot de wezens die we nu zijn.

De 20 minuten grens

In de natuur duurt een strijd op leven en dood doorgaans niet langer dan 20 minuten. In 20 minuten zit je ver van de wolven veilig in een boom, is de sabeltandtijger je straal voorbijgelopen, heb je van je tegenstander gewonnen, of… ben je dood.

Om die reden is het lichaam biologisch gezien toegerust om maximaal 20 minuten in stress te verkeren, zonder dat het noemenswaardige schade oploopt. Als je het overleefd hebt, zoek je een veilig plekje op om je wonden te likken, uit te rusten en bij te komen. Zo herstel je binnen een paar uur van de schrik.

Zelfvergiftiging

Het is een heel ander verhaal wanneer je langer dan 20 minuten in stress verkeert. Dan ontstaat een chronische angsttoestand, waarbij het lichaam in een ongewild proces van degeneratie en zelfvergiftiging terecht komt.

Afvalstoffen en de vrijgekomen chemische stofjes uit de bijnieren hopen zich op. Lichaamsfuncties zoals de spijsvertering, cel-vernieuwing, het afvoeren van afvalstoffen, etcetera, worden op non-actief gezet, zodat je meer energie overhoudt om te overleven. De nieren worden langzaam maar zeker leeg getrokken.

De illusie van stress-bestendigheid

Het is een absolute illusie dat we hier als mensen tegen zouden kunnen. Stressbestendigheid is één van de grote leugens van deze tijd; niemand is stressbestendig - althans, niet langer dan 20 minuten.

Als je te lang in stress leeft, lees een aantal jaren, dan raakt de energie in de nieren vroeg of laat op en kom je terecht in een toestand van chronische uitputting. Het lukt je niet meer om te vechten en je komt steeds dichter bij het moment waarop je het noodgedwongen op moet geven. Je wordt ’s ochtends al moe wakker, komt de hele dag nergens toe, alles staat je tegen en soms word je ook letterlijk ziek. Deze toestand noemen we burn-out – alsof we ergens wel weten dat iets is opgebrand, namelijk de energie uit de nieren.

De oorzaak van stress

Waar komt stress in deze tijd nou eigenlijk vandaan? In het rijke westen leven we immers in een wereld waar onze natuurlijke vijanden allang zijn uitgestorven dan wel veilig achter tralies in Artis zitten, waar we hitte en kou hebben bedwongen, waar de supermarkt om de hoek zit en waar drinkwater uit de kraan komt. En toch lijken we met zijn allen te denken dat het hier nog altijd barst van de gevaarlijke dieren.

Een dodelijke deadline?

Denk aan een deadline die snel dichterbij komt terwijl je het al zo druk hebt: vaak zonder dat je het doorhebt ervaart iets in jou die situatie als gevaarlijk. Natuurlijk niet op dezelfde manier als dat de angst door je lichaam zou razen wanneer je oog in oog staat met een sabeltandtijger! Maar toch, op een veel subtieler niveau, voel je je bedreigd.

Want wat als je de deadline niet haalt? Of als je je andere werk niet afkrijgt? Wat zouden anderen dan wel niet van je vinden? Of wat vind je dan van jezelf? En kun je met al deze drukte wel op tijd thuis zijn, zodat je straks geen ruzie krijgt met je partner?

Zonder afbreuk te willen doen aan hoe uitdagend dit soort situaties kunnen zijn, er is (999 van de 1.000 keer) geen sprake van acuut levensgevaar. Toch reageert jouw lichaam alsof je wordt achternagezeten door een roedel wolven. De energie uit de nieren stroomt omhoog naar de bijnieren en je schiet in de overlevingsmodus.

Bronnen van stress

Ditzelfde mechanisme verklaart waarom je tijdens een potje tennis op het moment suprême opeens een dubbele fout slaat. Je tegenstander, mensen die staan te kijken, de wetenschap dat het nu 'moet' gebeuren – het zijn allemaal wolven en sabeltandtijgers, waardoor je verkrampt.

Idem in de rest van het leven; een lastig gesprek met je partner, asociale weggebruikers, iemand die jou respectloos of onrechtvaardig behandelt – voor veel mensen zijn het bronnen van stress omdat iets in hen zich onveilig waant.

Perceptie en projectie

Verreweg de meest stress die je in je leven ervaart ontstaat door je perceptie van de realiteit als zijnde bedreigend, terwijl je leven in werkelijkheid geen enkel acuut gevaar loopt. Stress ontstaat dus niet door wat er gebeurt in de buitenwereld, maar door een innerlijk proces.

Door oude natuurlijke vijanden op allerlei aspecten van het dagelijks leven te projecteren, sta je veel vaker dan nodig in de overlevingsstand. En doe je dat maar vaak genoeg, dan is de kans aanwezig dat functioneren op basis van stress je modus operandi wordt. Je leeft dan niet meer, maar overleeft.

Het fundament van Wijsheid

Je zou nu kunnen betogen dat het wel wat makkelijk is om stress weg te zetten als een perceptieprobleem. Klopt het wel dat we niet meer in gevaar zijn? Is dat geen ontkenning van wat er aan de hand is in de wereld om ons heen?

De kop in het zand steken?

Immers, onze moderne levensstijl sluit al lang niet meer aan bij onze natuurlijke behoeften. Overconsumptie, constante prikkels, kunstmatig licht, slaapgebrek – we vinden het normaal, maar ergens weten we maar al te goed dat we met deze manier van leven onszelf en deze aarde langzaam aan het vernietigen zijn. Is het niet logisch dat we ons verontrust voelen? Taotraining betekent toch niet de kop in het zand steken en doen alsof alles goed is?

Een realistische kijk op de zaak

Dat zijn goede vragen. Ja, jij en je dierbaren leven onnatuurlijke, ongezonde levens en de aarde staat in brand. Dus dat je je verontrust voelt, logisch. Sterker nog, gelukkig maar – hierover zouden meer mensen bezorgd moeten zijn!

En nee, Taotraining gaat niet over wegkijken, maar over het op glasheldere wijze leren zien waar onze levensstijl toe leidt, over het terugbrengen van de natuurlijkheid in onze levens en over het ontwikkelen van realiserend vermogen. Zodat we gaan stoppen met ons zorgen maken en ook eindelijk eens wat gaan doen.

Rinkelende alarmbellen

Een (constructief!) realiserend vermogen is echter niet gebaat bij stress. Stress over de staat van de wereld is hooguit zinvol voor even. Als een soort waarschuwing, een rinkelende alarmbel die je waarschuwt dat er iets niet klopt en die je aanzet tot adequaat handelen. Maar na twintig minuten rinkelen is het mooi geweest.

Hoe verontrustend de situatie op onze planeet ook is, je leven is niet in acuut gevaar. Hoe adequaat de stress-respons ook was oog in oog met een sabeltandtijger, onze huidige problemen – groot én klein – vragen om een andere oplossing dan vechten, vluchten of bevriezen.

Stress gaat ons niet helpen om de mensheid te redden (en ook niet om in welke andere situatie dan ook de 'juiste' keuzes te maken en acties te ontplooien) – Wijsheid wel. En Wijsheid kan alleen maar ontstaan op een fundament van veiligheid en ontspanning.

Veilig zijn vraagt om jezelf veilig voelen

Wijsheid is een bewustzijnskracht die je het vermogen geeft om win-win-win te denken en te handelen. Oftewel om veilig & constructief te zijn voor jezelf (win 1), je dierbaren (win 2) én het grotere geheel (win 3). Wijsheid is in onze cultuur nagenoeg verdwenen. Hoe kan het anders dat ons gedrag zo vaak ten koste gaat van onszelf, de ander dan wel de wereld om ons heen?

Dit is wat we bedoelen als we bij Taotraining stellen dat iedereen in onze cultuur, alle goede intenties ten spijt, tot op zekere hoogte 'onveilig' is. En door Wijsheid te ontwikkelen is het mogelijk om daar verandering in te brengen. Maar hoe kun je veilig zijn - constructief kiezen & handelen - als je je niet veilig voelt? Wil je een wijze(re) - veilige(re) - man of vrouw worden, dan is stap 1 het minimaliseren van de invloed van stress op je leven.

Van overleven naar voluit leven

Duurzaam wegblijven uit de overlevingsstand, is echter nogal een opgave voor vrijwel iederéén – en zo gek is dat niet. Want hoewel we allemaal wel zouden willen ontspannen is ons nooit geleerd hoe. Hoewel we snappen en voelen dat ontspanning belangrijk is, ontbreekt het ons aan tools.

Relaxen lukt ons daarom vaak alleen als de omstandigheden zich daartoe lenen, zoals wanneer we vrij hebben of op vakantie zijn – en zelfs dan kan ontspanning vinden een hele tijd duren.

Symptoombestrijding

In deze context ontdekken steeds meer mensen het weldadige effect van practices zoals meditatie, yoga en Chi Kung. Maar hoewel dit zonder twijfel prachtige methodes zijn om spanning uit je systeem te krijgen en tijdelijk rust te ervaren in een druk bestaan, zijn het bottom line vormen van symptoombestrijding.

Want waarom zit die spanning überhaupt in je lichaam? Waarom is het überhaupt zo onrustig in je hoofd? En als je na dat uurtje yoga of die meditatie onverwachts geconfronteerd wordt met een onaardige opmerking of iets anders dat jou 'triggert', verdwijnt dat relaxte gevoel dan niet meestal als sneeuw voor de zon?

Van de yogamat naar het échte leven

Dit is geen pleidooi tegen wat je dan ook doet om in je leven rust te vinden. Of het nou dat uur yoga is, of wandelen in de natuur, luisteren naar muziek of lekker sporten, het is belangrijk om te weten wat jou kan helpen ontspannen.

Maar hoe zou het zijn om voorbij symptoombestrijding te gaan en het 'probleem' van stress aan te pakken bij de kern? Zodat je die rust niet alleen kunt ervaren op de yogamat, je meditatiekussen, in het bos of op het sportveld, maar midden in het echte leven, terwijl dat aan je trekt?

Het permanente vakantiegevoel

Voor alle duidelijkheid: dat is geen utopie; het kán. Er bestaan concrete tools waarmee je kunt leren ontspannen, ongeacht de omstandigheden. Innerlijke knoppen waarop je in een flits van een seconde kunt drukken, zonder dat iemand daar ook maar iets van merkt, en waarmee je een gevoel van veiligheid kunt creëren, ook al sta je midden in de storm.

Dankzij de ontwikkeling van dit vermogen zal je leven steeds meer voelen alsof je permanent op vakantie bent. Op een drukke werkdag, in de file terwijl je haast hebt, tijdens een lastig gesprek en in andere situaties waarin je nu nog gemakkelijk stress, spanning of druk kan voelen, blijf je net zo relaxt en zacht als op je vrije dag.

Ten grondslag aan deze ommekeer ligt een verandering van je perceptie van de werkelijkheid. Als gevolg hiervan worden je gevoelens gedragen door een onderstroom van veiligheid, niet langer door stress, angst of het onbestemde gevoel dat er iets mis is.

De sleutel tot duurzame groei

Deze transformatie is niet alleen van het grootste belang voor je eigen gezondheid & gevoel van welbevinden, maar ook voor (duurzaam) succes op je pad van zelf-ontwikkeling. Hierboven zetten we al uiteen wat de link is tussen stress en (een gebrek aan) Wijsheid. Maar de negatieve impact van het 'standje overleven' kun je gerust breder trekken, naar álles wat je wilt bereiken als het gaat om je persoonlijke groei, of dat nu 'Wijsheid' is of iets anders.

Je potentie leven, wat dat voor jou ook betekent, is enkel mogelijk in de mate waarmee je de invloed van stress op je leven weet te minimaliseren - zodat er (eindelijk) ruimte is voor duurzame groei.

Éen van de vier speerpunten van het Jaarprogramma Parelbewustzijn is het minimaliseren van de impact van stress op je leven. Wil je dit fundament voor eens en voor altijd op orde krijgen? Hier vind je meer informatie over het Jaarprogramma.